OTOMOTİV HUKUKU
İŞLETEN SIFATI nedir ve kime aittir?
ZMSS (Trafik Sigortası) ve KASKO Sigortası
A)GENEL AÇIKLAMA:
”Bu yazı hukuki açıdan kiralık araç sektöre faailiyette bulanan gerçek ve tüzel kişilere yönelik yapılan bir değerlendirmedir. Genel bir bilgi ile kiracı tarafından yapılan kazalara yönelik olarak sorumluluk açısından bir değerlendirme içermektedir.”
Öncelikle bilinmesi gerekir ki kiralık araç sektöründe bireysel araçlarda olduğu gibi ZMSS(Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası) yapılmak zorundadır. Bu sigortanın primleri ve teminat miktarları araç kiralık araç sektöründe bir araç olmasından dolayı herhangi bir değişiklik göstermeyecektir.
Örnek : 2023 model Renault Megane Otomatik-Dizel bir araç bireysel olarak hangi tarifeye tabi ise yine aynı şekilde ticari araç kategorisinde de aynı miktarlara tekabül edecektir. Burada ikisi arasında eğer bir fak çıkacak olursa bu aracın kiralık olup olmamasından değil araç sahibi gerçek veya tüzel kişi olup olmasına bakılmaksızın yaş ve risk durumuna göre değerlendirilecektir.
Özet olarak aracın maliki kim olursa olsun aynı hukuki hükme tabidir.
Ancak Kasko Sigortası yani kişilerin yaptırıp yaptırmayacakları zorunlu olmayan tercihe bırakılmış sigorta türünde durum farklıdır. Bu bu yazınının konusu olmasa da şunu belirtmek gerekir ki Araç Kiralama Sektöründe faaliyet gösteren firmaların hasarlarının karşılanması için sigorta şirketlerinden kiralık araçlara uygun kasko sigortası yaptırmaları gerekmektedir. Bireysel kasko ile kiralama sektöründe bulunan araçlarda sigorta şirketleri ödeme yapmamaktadır. Tabi ki kiralık araçlara uygun kasko sigortası için sigorta şirketlerine göre farklılık gösteren çeşitli kapsamlarda anlaşmalar yapılabilmektedir.
B)TRAFİK KAZALARINDA SORUMLULUK
Trafik kazalarında sorumluluk 3 faklı şekilde incelenecektir.
1)Aracın maliki , direksiyon başında iken bizzat kaza yapması durumda:
Bu durum zaten oldukça şeffaftır.Kişi sahibi olduğu araç ile kaza yaparsa sorumluluk hem sürücü hem de araç sahibi olarak kendisinde olacaktır. Olay bazlı kusura göre değerlendirme yapılacaktır.
2)Araç Maliki dışından başka bir kişinin aracı kullanırken kazaya karışması:
Bu durumda da her halükarda Hem sigorta kapsamında işleten sıfatı olarak araç sahibi ve sürücü beraberce sorumlu olacaktır.
3)Bu ise konunun ana kısmı olup, Araç malikinin başka , İşleten sıfatı başka bir kişide aracı kaza yapan ise 3. bir şahıs ise ortaya çıkan durumdur.Şöyle ki:
Araçların uzun süreli kira sözleşmesi ile kiraya verilmesi durumda, araç malikinin işleten sıfatı kalmadığından, hakkındaki davanın pasif husumet yokluğundan reddi gerekir. (2918/m. 3, 85)
11.HD.05.05.2003 E. 2002/12356 – K. 2003/4414
Kazaya karışan aracın, uzun süreli olarak kiraya verilmiş ve kiracı tarafından kullanılırken kazanın meydana gelmiş olmasına göre, kiracının “işleten” olarak sorumlu tutulması ve araç maliki hakkındaki davanın reddi gerekir. (2918/m.3,85)
17.HD.15.02.2005 E. 2005/813 – K. 2005/1150
Dava konusu kazayı yapan araç, uzun süreli kira sözleşmesi ile kiraya verilmiş ise, kiracı işleten olarak sorumlu olur. Bu nedenle, kira sözleşmesi uyarınca aracın kiracı şirkete teslim edilip edilmediğinin duraksamaya yer bırakmayacak şekilde açıklanması gerekir. (2918/m. 3, 85)
11.HD. 27.04.2006 E. 2005/4642 – K. 2006/4755
Aracın kayıt maliki ile davalı arasında yapılmış olan kira sözleşmesinde, aracın davalı şirkete hizmet verecek şekilde hükümler içermesine; araç ve sürücü üzerinde mutlak bir hakimiyet ve tasarruf imkanı sağlanmış olmasına göre, davalının “işleten” sıfatını taşıdığı kabul edilerek bu sıfatı ile zarardan sorumlu tutulması gerekir.
4.HD.14.11.2005 E. 2004/15668 – K. 2005/12100
- Örnek üzerinden bir açıklama ile ilerleyecek olursak:
Bir araç, kiralama firması tarafından bir kişiye kiralanır. Kiracıda ek sürücü olarak 3. Bir kişiyi kiralama firmasına bildirmiş ve bir kaza meydana gelmiştir. Kaza yapan ek sürücü yani 3. Kişidir. Kaza neticesinde örnek olay olması nedeniyle ZMSS ‘nin limitlerinin üzerinde bir hasar meydana gelmesi nedeniyle kusursuz olan araç sahibi aracının limit üstü kalan kısmını talep etmektedir.
Burada sondan başa doğru yani kaza anındaki 3.kişi aracı kullanan şahıstan geriye doğru sorumluluğu incelemekte fayda olacaktır.
Aracı kullanan kişinin her halükarda haksız fiilden kaynaklanan sorumluluğu olacaktır. Bu kısım çok nettir.
Ancak bir önceki adımda aracı firmadan kiralayan mı işleten sıfatına sahip ve sorumluluk sahibi olacak yoksa kirayalan firma mı sorumluluk sahibi olacak yani işleten sıfatına sahip olacaktır. Ana düğüm bu noktadır.
C)İŞLETEN SIFATI NEDİR?
2918 Sayılı Karayollları Trafik Kanunu 3. Md:
….
İşleten: Araç sahibi olan veya mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı sıfatıyla sicilde kayıtlı görülen veya aracın uzun süreli kiralama, ariyet veya rehni gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir. Ancak ilgili tarafından başka bir kişinin aracı kendi hesabına ve tehlikesi kendisine ait olmak üzere işlettiği ve araç üzerinde fiili tasarrufu bulunduğu ispat edilirse, bu kimse işleten sayılır.
….
Bu madde hükmü gereğince sorumluluk aslolan aracın ruhsat sahibindedir. Ancak kiralanan aracın süresi, mahiyeti gibi olaya özgü durumlar var ise bu durumda işleten sıfatı araç maliki gerçek yada tüzel kişide değil aracı kiralayan kişide olacaktır. Hatta madde daha da öteye giderek bununda dışında bu üçlü olay zincirinde sürücüden önce başka bir kişinin varlığı halinde araç maliki veya kiracı değil sürücüden önceki (örneğin alt kiracı) işleten sıfatına sahip olacaktır.
Burada kiralama firmaları açısından dikkat edilmesi gerek husus şudur. Kiralanan aracın kiralama sözleşmesinin maiyeti.
Yargıtay Kararlarında uzun vade kiralama yapılan araçlarda işleten sıfatının kiracıda olacağı açık bir şekilde hüküm altına alınmaktadır. Fakat muallakta kalan husus şudur ki uzun vade kiralama sözleşmesinin mevzuat kapsamında bir sınırının yada çerçevesinin olmamasıdır.
Şöyle ki; hukuki olarak bir sözleşmenin hangi kısma gireceğinin yazılı bir sınırı olmadığı için değerlendirme yaparken genel bir anlayışı baz almakta fayda var.
Araç kiralama firmasının sorumluluğundan oldukça uzun bir süre tek bir gerçek kişi veya tüzel kişinin zilyetliğinde bulunmalıdır. Ya da kiracı aynı firmadan FİLO adı altından birden fazla aracı kiralamış ve ek sürücüler ile kullanması gerekmektedir. Bu iki kriterde süre açısından belirli bir süre olmayıp makul seviyede uzun olmakla birlikte birden fazla araç var ise de bunların aynı doğrultuda kiracının kendisi dışında ek sürücüler tarafından makul uzunlukta süre anlaşılarak kullanılması gerekir.
DEĞERLENDİRME:
Örnek vermek gerekirse; Bir araç kiralama firması yaz aylarında bir aileye eşi ek sürücü olarak olmak kaydıyla 1 haftalık kiralama yaptığında bir kaza meydana gelirse kazayı ister kiracı ister ek sürücü yapmış olsun u durumda işleten sıfatı kiralayan firmaya ait olacaktır.
Ancak bir kiralama firması 3 adet aracı aynı firmaya ek sürücüler kullanmak üzere 6 ila 24 ay arasında kiralama yapmış ise ve bu durumda araçlardan bir tanesi kiralama süresin 4. ayında bir kaza yaptığında işleten sıfatı kiralama sözleşmesinin içeriği bakımından kiracıya ait olacak ve kiralayan firmanın bu kısmı ile bir sorumluluğu olmayacaktır kanaatindeyim.
MEVZUAT BAKIINDAN YAZILI HÜKÜM EKSİKLİĞİ
Bu konuya ilişkin hukuki sorun yukarıda genel olarak izah edilmeye çalışılsa da Yargıtay Kararları haricinde kiralama süresi ve araç sayısı ile ilgili yazılı hüküm olamaması nedeniyle var olan bugüne kadar verilmiş kararlar doğrultusunda bu değerlendirme bir başlık altında toplanmaya çalışılmıştır.
Kiralama firmaları olarak bu konu ile ilgili konunun uzmanı ile görüşerek özelde somut kiralama sözleşmesi üzerinden yorumlanması ve ona göre hareket edilmesi hem kayıplarının önüne geçecek hem de duruma göre doğru bir değerlendirme yapılırsa arabulucukta hukuki sorun çözüme kavuşturulabilecektir.
AVUKAT
BARIŞ ERHAN KUMKALE
11/3/2024
ANKARA / KEÇİÖREN
ZMSS – KASKO – İŞLETEN SIFATI – RENT A CAR – OTO KİRALAMA
ARAÇ KİRALAMA – TRAFİK KAZASI
OTOMOTİV HUKUKU